Απολλώνιος

I

Όνομα ιστορικών προσώπων.

1. Α. ο Κρόνος (4ος αι. π.Χ.). Φιλόσοφος από την Κυρηναία, δάσκαλος του φιλοσόφου Διόδωρου.

2. Α. ο Ρόδιος (Αλεξάνδρεια 295; – Ρόδος 215; π.Χ.). Ο επιφανέστερος επικός ποιητής της αλεξανδρινής περιόδου. Παιδαγωγός αρχικά του Πτολεμαίου Γ’ του Ευεργέτη, ανέλαβε ύστερα τη διεύθυνση της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας και εκεί έγραψε σε πρώτη έκδοση τα Αργοναυτικά, επικό ποίημα σε 4 βιβλία και 5.835 εξάμετρους στίχους, με θέμα την εκστρατεία των Αργοναυτών και την απόκτηση του χρυσόμαλλου δέρατος. Το έργο δεν άρεσε στους Αλεξανδρινούς –υπόλογος θεωρείται γι’ αυτό o δάσκαλος ή φίλος του ποιητής Καλλίμαχος, που αντιπαθούσε τις μεγάλες επικές διηγήσεις– γι’ αυτό o Α. αναγκάστηκε να εκπατριστεί στη Ρόδο. Στη δεινή διαμάχη που είχε ξεσπάσει την εποχή του Πτολεμαίου του Ευεργέτη, ο Α. αναδείχτηκε υπέρμαχος και συνεχιστής της ομηρικής παράδοσης και έγινε γι’ αυτό στόχος των επιθέσεων του Καλλίμαχου και των οπαδών του, θιασωτών της λόγιας ποίησης με σαφή προτίμηση προς τα σύντομα ποιήματα. Τα εκφραστικά μέσα του Α. και οι ψυχολογικές αναζητήσεις του στη διαγραφή των προσώπων τον απομακρύνουν ωστόσο από τον αυθορμητισμό του Ομήρου, όπως π.χ. στο περίφημο 3o βιβλίο του όπου ψάλλει τον έρωτα της Μήδειας για τον Ιάσονα (πρότυπο για τους έρωτες της Διδούς και του Αινεία, στο 4o βιβλίο της Αινειάδας του Βιργιλίου). Οι σελίδες του όμως αποκτούν εξαιρετική υποβλητικότητα με το πλήθος των ψυχολογικών παρατηρήσεων. Τα Αργοναυτικά είναι το μόνο έργο του Α. που σώθηκε. Στα λατινικά το έχουν μεταφράσει οι ποιητές Βάρων Ατακίνος και Βαλέριος Φλάκος. Από τις γραμματικές πραγματείες του (για τον Όμηρο, τον Ησίοδο και τον Αρχίλοχο) δεν σώθηκε καμία. Έχουν χαθεί επίσης τα μικρά ποιήματά του (κτίσεις), γραμμένα για να υμνήσουν την ίδρυση ορισμένων πόλεων. Πιστεύεται ότι στη Ρόδο, όπου έγινε η δεύτερη έκδοση των Αργοναυτικών του με μεγάλη αυτή τη φορά επιτυχία, o Α. τιμήθηκε ιδιαίτερα και ανακηρύχθηκε επίτιμος πολίτης, γι’ αυτό και έμεινε γνωστός ως Ρόδιος, ενώ καταγόταν από την Αλεξάνδρεια. Η φιλολογική έρευνα δεν συμφωνεί αν ο Α. πέθανε στη Ρόδο ή επέστρεψε και τιμήθηκε (ιδιαίτερα αυτή τη φορά) στην πατρίδα του Αλεξάνδρεια, γιατί οι αρχαίες παραδόσεις στο σημείο αυτό αντιφάσκουν.

3. Διοικητής οικονομικών του Πτολεμαίου B’, μεγαλοκτηματίας (; – 240 π.Χ.). Θανατώθηκε όταν έπεσε στη δυσμένεια του ηγεμόνα.

4. Α. ο Περγαίος (Πέργη Παμφυλίας 250; – 190 π.Χ.). O τελευταίος, μετά τον Ευκλείδη και τον Αρχιμήδη, από τους τρεις μέγιστους Έλληνες μαθηματικούς της αρχαιότητας. Έζησε στην Αίγυπτο την εποχή της δυναστείας των Πτολεμαίων. Η φήμη του συνδέεται με την πραγματεία του για τις κωνικές τομές, το μόνο από τα έργα του που σώθηκε, αν και όχι πλήρες. Toέργο αυτό μεταφράστηκε στα λατινικά από τον Φεντερίκο Κομαντίνο (το 1566) και η επίδρασή του στα έργα του Καβαλιέρι, του Πασκάλ και του Νεύτωνα υπήρξε τεράστια. Οι μαθηματικοί όροι έλλειψη, υπερβολή και παραβολή (για τις κωνικές τομές) οφείλονται στον Α.

Ο Α. όριζε τις κωνικές τομές ως τομές κώνου (με την έννοια της στοιχειώδους γεωμετρίας) από ένα επίπεδο. Ο Α. δεν γνώριζε την τεχνική των εξισώσεων, τα συμπεράσματά του όμως είναι ισοδύναμα με εκείνα στα οποία καταλήγουμε σήμερα με την καρτεσιανή μέθοδο. Το έργο του Α. για τις κωνικές τομές, το οποίο αποτελούσαν πέντε βιβλία, μπορεί να παραβληθεί σε τελειότητα μόνο με τα έργα του Αρχιμήδη. Ο ίδιος έγραψε βιβλίο για τους μετασχηματισμούς κύκλων στο επίπεδο· το έργο αυτό δεν σώθηκε. Πολύ πιθανό είναι ότι o Α. επινόησε τη στερεογραφική προβολή και απέδειξε ότι με αυτήν o κύκλος μετασχηματίζεται σε τετράγωνο.

Ο Α. υπήρξε ο πρώτος θεωρητικός αστρονόμος, τα αστρονομικά όμως έργα του δεν έχουν σωθεί, εκτός από μερικά αποσπάσματα μέσα στα έργα του –κατά τρεις αιώνες μεταγενέστερου– Πτολεμαίου. Έτσι, στο τέταρτo βιβλίο του Πτολεμαίου υπάρχει περικοπή, όπου αναφέρεται μέθοδος για την εύρεση της ακτίνας του επικύκλου της σελήνης από τρεις παρατηρήσεις. Η περικοπή αυτή συνδέεται με άλλη του δωδέκατου βιβλίου του Πτολεμαίου, την οποία ο ίδιος αποδίδει ρητά στον Α. Το ότι οι δύο περικοπές συνδέονται στενά, συνεπώς το ότι και η δεύτερη πρέπει vα αποδοθεί στον Α., το έχει αποδείξει ο Νοϊμπάουερ (Scripta Math.τόμ. 24). Αυτό που αξίζει περισσότερο να αναφερθεί είναι ότι στην περικοπή του δωδέκατου βιβλίου γίνεται χρήση της τριγωνομετρίας και αυτό σημαίνει ότι o Α. γνώριζε την τριγωνομετρία. Αν μάλιστα λάβει κανείς υπόψη του ότι o Α. είχε συντάξει πίνακες για τη Σελήνη, ότι υπολόγισε το μήκος της περιφέρειας του κύκλου με μεγάλη προσέγγιση (π = 3,1416) και ότι ενώ 20-30 χρόνια πριν (κατά την εποχή του Αρχιμήδη) η τριγωνομετρία ήταν άγνωστη, 80 χρόνια αργότερα o Ίππαρχος γνώριζε πολύ καλά τριγωνομετρία, μπορεί να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι o Α. επινόησε την τριγωνομετρία. Οι υποθέσεις του Πτολεμαίου στην πλανητική θεωρία του, καθώς και ορισμένες μέθοδοι Ινδών αστρονόμων οδηγούν τον ιστορικό ερευνητή στο συμπέρασμα ότι ανάμεσα στον Πτολεμαίο και στον Αρχιμήδη πρέπει να υπήρξε ένας αστρονόμος που να ήταν πολύ καλός μαθηματικός και να γνώριζε τριγωνομετρία. Αυτός δεν μπορεί να ήταν ο Ίππαρχος (γιατί δεν ανέπτυξε ο ίδιος κάποια πλανητική θεωρία), άρα θα πρέπει να ήταν o Α.

5. Α. ο Ειδογράφος (3ος αι. π.Χ.). Αλεξανδρινός γραμματικός. Ερμήνευσε τον Αριστοφάνη και έβαλε τάξη στα ποιήματα του Πινδάρου. Χρημάτισε διευθυντής της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας.

6. Α. o Μεμφίτης (3ος αι. π.Χ.). Γιατρός από τη Μέμφιδα της Αιγύπτου. Μαθητής της σχολής του Ερασίστρατου και του ίδιου του Στράτωνα. Έγραψε τους Όρους ιατρικούς και το Περί αμυχών και σχάσεως.

7. Στρατηγός του Αντίοχου Δ’ του Επιφανούς και κυβερνήτης της Κοίλης Συρίας. Ηττήθηκε και σκοτώθηκε το 166 π.Χ. από τον Ιούδα τον Μακκαβαίο.

8. Στρατηγός του Αντίοχου E’ του Ευπάτορα και του Αλέξανδρου Βάλα, κυβερνήτης της Κοίλης Συρίας (2ος αι. π.Χ.).

9. Α. ο παραδοξογράφος (2ος αι. π.Χ.). Αλεξανδρινός συγγραφέας των Θαυμασίων Ιστοριών.

10. Α. ο Εμπειρικός (2ος αι. π.Χ.). Γιατρός από την Αντιόχεια. Γνωστός είναι και o γιος του Απολλώνιος Βιβλάς.

11. Α. ο Τράλλειος (2ος ή 1ος αι. π.Χ.). Γλύπτης από τις Τράλλεις της Καρίας. Με τον αδελφό του Ταυρίσκο, λάξευσε το σύμπλεγμα του Φαρνέζιου Ταύρου που παριστάνει τον μύθο της Δίρκης, συζύγου του Λύκου, που ο Ζήθος και ο Αμφίων την έδεσαν από τα κέρατα εξαγριωμένου ταύρου.

12. Α. ο Τύριος (1ος αι. π.Χ.). Στωικός φιλόσοφος. Έγραψε τον Πίνακα των από Ζήνωνος φιλοσόφων και των βιβλίων,ίσως και το Περί φιλοσόφων γυναικών,που συνόψισε o Σώπατρος.

13. Α. ο Μόλων (1ος αι. π.Χ.). Ρήτορας από τα Αλάβανδα της Καρίας, μαθητής του ρήτορα Μενεκλή. Άκμασε στη Ρόδο, όπου μαθήτευσε ο Κικέρωνας. Στη Ρώμη είχε μαθητή τον Καίσαρα. Συγχέεται συχνά με τον επίσης Αλαβάνδιο ρήτορα Α. τον Μαλακό.

14. Α. ο Κιτιεύς (1oς αι. π.Χ.). Εμπειρικός γιατρός από το Κίτιο της Κύπρου, που άκμασε στην Αλεξάνδρεια. Έγραψε Περί άρθρων, που αναφέρεται στο ομώνυμο σύγγραμμα του Ιπποκράτη. Το κείμενο αυτό δεν σώθηκε.

15. Α. o Μυς (τέλη 1ου αι. π.Χ.). Αλεξανδρινός γιατρός. Έγραψε Περί της Ηροφιλείου αιρέσεως, Περί μύρων και Περί ευπορίστων φαρμάκων.

16. Α. o Αρχιστράτωρ (1oς αι. π.Χ.). Έλληνας γιατρός της εποχής του Κλαύδιου.

17. Α. ο Μύνδιος (1oς αι. μ.Χ.). Αστρονόμος, σύγχρονος του Ιησού Χριστού, από τη Μύνδο της Καρίας. Έγραψε Περί κομητών.

18. Α. ο Αρχιβίου (1ος αι. μ.Χ.). Σοφιστής. Έγραψε ομηρικό λεξικό, με βάση υπομνήματα του Αρίσταρχου.

19. Α. o Αθηναίος (1ος αι. μ.Χ.). Γλύπτης, για τον οποίο ελάχιστα βιογραφικά στοιχεία υπάρχουν. Σώζονται δύο έργα του: Ο Ηρακλής, γνωστός ως Α. του Μπελβεντέρε, μαρμάρινο άγαλμα από το οποίο λείπουν το κεφάλι και τα άκρα (Μουσείο του Βατικανού), και ο Πυγμάχος, ορειχάλκινο ακέραιο άγαλμα (Ρώμη, Εθνικό Μουσείο). Εκτός από τη συγγένεια του καλλιτεχνικού ύφους, την πατρότητα των δύο αγαλμάτων αποδεικνύει επίσης η υπογραφή του γλύπτη και στα δύο έργα.

20. Α. ο Τυανεύς (1ος αι. μ.Χ.). Νεοπυθαγόρειος φιλόσοφος από τα Τύανα της Καππαδοκίας. Στον Α. αποδίδονται τα έργα Πυθαγόρου βίος και Περί θυσιών. Τη φήμη του οφείλει περισσότερο στις βιογραφίες του και κυρίως στο έργο του ρήτορα Φιλοστράτου Ο βίος του Α. του Τυανέως, γραμμένο δύο αιώνες αργότερα κατ’ εντολήν της Ιουλίας Δόμνας, συζύγου του Σεπτιμίου Σεβήρου, όπου ο Α. εμφανίζεται ως ασκητής θαυματουργός και θείος άνθρωπος, που μετά τον θάνατό του αναλήφθηκε στους ουρανούς. Αυτό έγινε αφορμή να ονομαστεί Χριστός των Εθνικών (Cristo pagano). Ο σεβασμός που οι εθνικοί ένιωθαν γι’ αυτόν ήταν τόσο μεγάλος ώστε ο αυτοκράτορας Σεβήρος Αλέξανδρος είχε τοποθετήσει, όπως αναφέρεται, το ομοίωμά του μέσα στο τεμενός του, δίπλα στον Αβραάμ, τον Ιησού και τον Ορφέα. Με το όνομά του έχουν διασωθεί μόνο 197 επιστολές (Hercher: Epistologr., Graeci,1882).

21. Α. ο Δύσκολος (2ος αι. μ.Χ.). Γραμματικός από την Αλεξάνδρεια. Έζησε για λίγο και στη Ρώμη όπου δίδαξε γραμματική, και ακριβώς στο έργο της συστηματοποίησης της γραμματικής και του συντακτικού, για διδακτικούς μάλιστα σκοπούς, οφείλει τη μεγάλη του φήμη. Από τα πολλά έργα του σώθηκαν μικρές πραγματείες: Περί αντωνυμίας, Περί επιρρημάτων, Περί συνδέσμων και, το σημαντικότερο απ’ όλα, Περί συντάξεως σε 4 βιβλία, πρώτη συστηματική διαπραγμάτευση του θέματος που εξακολουθούσε να θεωρείται θεμελιώδες έργο μέχρι και τον 19o αι. Τα υπόλοιπα έργα του, όπως τα Περί μερισμού των του λόγου μερών, Ονοματικόν και Ρηματικόν, δεν σώθηκαν και οι πληροφορίες γι’ αυτά προέρχονται από αρχαίους συγγραφείς. Ο γιος του, Α. Αίλιος Ηρωδιανός, ήταν κι αυτός ονομαστός γραμματικός.

Τέλος, με το όνομα Α. αναφέρονται ακόμα πέντε γιατροί, o Γλαύκος, ο Πιταναίος, ο Προυσιεύς, ο Ταρσεύς και ο Όφις.

«Ο Πυγμάχος», περίφημο ορειχάλκινο άγαλμα του Απολλώνιου του Αθηναίου, το οποίο σώζεται σε άριστη κατάσταση (Εθνικό Μουσείο, Ρώμη).

Αγγείο με παράσταση εμπνευσμένη από τα «Αργοναυτικά» του Απολλώνιου του Ρόδιου.

II

Όνομα αγίων της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας.

1. Πέθανε με μαρτυρικό τρόπο, μέσα σε πλοίο που πυρπολήθηκε στο πέλαγος. Η μνήμη του τιμάται στις 6 Ιουλίου.

2. Καταγόταν από τις Σάρδεις και πέθανε στο Ικόνιο, πάνω στον σταυρό. Η μνήμη του τιμάται στις 10 Ιουλίου.

3. Ο ιερομάρτυρας. Το μόνο που ξέρουμε είναι ότι ίσως διετέλεσε επίσκοπος. Η μνήμη του τιμάται στις 23 Ιουλίου.